Fyrr lægir ljós en lokið er dagi

Eyrarlandsstofa í skammdeginu
Eyrarlandsstofa í skammdeginu

Ýlir, annar mánuður vetrarmisseris, er hafin. Ýlir er einnig kallaður „skammdegismánuð“, með vísan til stuttra daga á þessu tímabili. Plönturnar í garðinum eru nú í dvala, margar undir djúpum snjó. Hvenær vita þær hvenær þær eiga að byrja að vaxa aftur?

Eins og sumt fólk á í vandræðum með að vakna í myrkri, þá er það svipað með plöntur líka og það virðist sem að margar plöntur noti dagslengd (ljóslotu) til að ákvarða hvenær á að vaxa og blómstra. Þetta uppgötvaðist fyrst í tilraunum Garners og Allans árið 1920 þegar þeir fundu stökkbreytta tóbaksplöntu „Maryland Mammoth“ sem var stórvaxið og blómstraði ekki á haustin heldur á veturna.

Frekari rannsókn sýnt fram á að ákveðið prótein (phytochrome), sem skynjar hlutfall rauðs og langrauðs ljóss sem vísar í lengd dagsins, stjórnar því hvenær plönturnar blómstra. Plöntur voru flokkaðar sem annaðhvort stuttar- eða langdagsplöntur en hjá sumum plöntum virtist dagslengd hafa engin áhrif á blómgunartímann.

Jónshús á kvöldin

 Rautt ljós í lok dags

Þessi uppgötvun gerði afskornum blómaiðnaði kleift að framleiða blóm allt árið með því að stjórna ljósgæðum. Þeir sem eiga nóvemberkaktus (Schlumbergera truncate) eða kaupa jólastjörnu (Euphorbia pulcherrima) munu kunna að meta „stuttardags“ blómgunartíma.

novemberkaktus Schlumbergera truncata

 Nóvemberkaktus að blómstra

Nýjar rannsóknir hafa sýnt að plöntur geta einnig greint ljóslotu með öðrum hætti og að vöxtur og blómgun eru í raun erfðafræðilega óháð. Þessi uppgötvun gæti leitt til erfðastofnstækni til að auka landbúnaðarframleiðslu og haft áhrif á hvar svona ræktun getur vaxið.

Loftslagsbreytingar þýða að aðstæður eins og hitastig og raki gætu verið frábrugðnar því sem plöntur er vanist að búast við fyrir tiltekna ljóslotu. Til dæmis getur knappskottímasetning plantna sem skynjar ljóslotuna haft áhrif ef hitastig er ekki ákjósanlegt þegar brumið kemur fram.

Brumir í snjórReynirber

Loftslagsbreytingar geta ruglað knappskot og blómstratími

Rannsóknir sýna að til að koma í veg fyrir útrýmingu flytja plöntutegundir í átt að skautunum um 17 km á hverjum áratug. Plöntur sem eru bundnar af ljóslotu munu ná dreifingarmörkum fyrr en aðlögunarhæfari plöntur og svona plöntur munu einnig vera í meiri samkeppni frá ágengum tegundum sem eru ónæmar ljóslotu.

Sama á hvaða árstíma það er, þá er alltaf gott að fara í göngutúr í garðinum og nýta þá birtu sem sólin getur boðið okkur. Vinsamlegast notaðu mokuðu stígana, passaðu að hálka og vertu á varðbergi gagnvart snjó og ís sem fellur af byggingum og trjám.

Skalan undir snjór

 Lystigarðurinn er líka fallegur á veturnaLystigarðurinn er líka fallegur á veturna

Birki á veturtil

Nýttu þér sólina í garðinum

Mörg tré undir snjó

 Nota mokaða stíga

Heimildir
Moore et al., Botany, (1995), 449-455.
Batista et al., Trends in Plant Science 29:11, (2024) 1159-1161
Wang et al., Plants distinguish different photoperiods to independently control seasonal flowering and growth, Science, 383, (2024) 9196.
Buckley & Haydon, Time for growth, Science, 383 (2024) 589-590.
Gendron & Staiger, Annu. Rev. Plant Biol., 74, (2023) 481.
Íslenskt Almanak, https://islensktalmanak.wordpress.com/dagar/ylir/