Halldór Kiljan Laxness - Heimsljós "Fegursta blómið, það lifir í huldum stað, fæstir fá nokkurntíma að sjá það, mörgum sést yfir það, nokkrir kunna ekki skil á gildi þess, þeir sem uppgötva það munu ekki sjá annað blóm síðan. Allan daginn hugsar maður um það. Þegar maður sefur dreymir mann það. Maður deyr með nafn þess á vörum."
|
| Ættkvísl |
|
Fragaria |
| |
|
|
| Nafn |
|
vesca |
| |
|
|
| Höfundur |
|
Linnaeus, Sp. pl. 1: 494. 1753 |
| |
|
|
| Ssp./var |
|
|
| |
|
|
| Höfundur undirteg. |
|
|
| |
|
|
| Yrki form |
|
|
| |
|
|
| Höf. |
|
|
| |
|
|
| Íslenskt nafn |
|
Jarðarber |
| |
|
|
| Ætt |
|
Rosaceae (Rósaætt) |
| |
|
|
| Samheiti |
|
Fragaria chinensis Losinsk.
Fragaria concolor Kitag.
Fragaria nipponica auct. |
| |
|
|
| Lífsform |
|
Fjölær jurt |
| |
|
|
| Kjörlendi |
|
Vex í þurrum, sólríkum grasbrekkum og í skóglendi víða um land. |
| |
|
|
| Blómlitur |
|
Hvítur |
| |
|
|
| Blómgunartími |
|
Júlí |
| |
|
|
| Hæð |
|
0.05-0.15 m |
| |
|
|
|
|
|
| Vaxtarlag |
|
Jurtin er 5-15 sm á hæð en jarðlægar renglur eru gjarnan mun lengri. Jarðstönglar allgildir með uppréttum, þrífingruðum blöðum á löngum, þétthærðum stilkum. Blöð í stofnhvirfingum. Frá stofnhvirfingum blaða vaxa langar renglur, sem skjóta rótum og nýjar hvirfingar myndast. |
| |
|
|
| Lýsing |
|
Blöðin þrífingruð, gishærð á efra borði en silfurhærð á neðra borði. Smáblöðin gróftennt, 1,5-3 sm á lengd og 1-2 sm á breidd, tígullaga eða öfugegglaga.
Blómin hvít, fimmdeild, sitja á aðhærðum leggjum, krónublöðin öfugegglaga, 12-15 mm í þvermál, Bikarblöðin töluvert styttri, oddmjó. Utanbikarflipar heldur mjórri en bikarblöðin. Fræflar 10 og frævur allmargar og verða þær að litlum, dökkum hnetum utan á þroskuðu jarðarberinu. Jarðarberið er því ekki eiginlegt ber, heldur er það myndað af blómbotninum, sem þrútnar út. Blómgast í júlí.
Venjulega eru íslensku jarðarberin fremur smá og þroskast seint. Þau eru sérlega bragðgóð og geta skilað þokkalega góðri uppskeru á veðursælum stöðum í frjóum brekkum móti suðri.
LÍK/LÍKAR: Blómin líkjast mýrasóley, en jarðarberin þekkjast auðveldlega á hinum þrífingruðu blöðum. Óblómguð getur jarðarberjaplantan líkst hrútaberjalyngi en auðþekkt á stilklausu endasmáblaði og þéttari hæringu, einkum á neðra borði. |
| |
|
|
| Jarðvegur |
|
|
| |
|
|
| Heimildir |
|
1,2,3,9, HKr |
| |
|
|
| Reynsla |
|
"Berin þóttu góð við slæmum maga, matarólyst, þvagstemmu, brjóstveiki, liðaverkjum og steinum í nýrum og blöðru. Tennur verða hvítar og fallegar, sé jarðarberjasafi látinn verka á þær í 5-10 mín. og þær síðan þvegnar úr volgu vatni, sem lítið eitt af matarsóda er leyst í." (Ág. H.) |
| |
|
|
| |
|
|
| Útbreiðsla |
|
Hitakær jurt sem er algeng um sunnan- og vestanvert landið, einnig víða í innsveitum frá Skagafirði austur í Suður-Þingeyjarsýslu og á Fljótsdalshéraði.
Önnur náttúruleg heimkynni t.d.: Temp. Asía, Evrópa, N Ameríka |
| |
|
|
|
|