Jónas Hallgrímsson - Úr ljóðinu Dalvísa Fífilbrekka! gróin grund!
grösug hlíð með berjalautum!
flóatetur! fífusund!
fífilbrekka! smáragrund!
yður hjá ég alla stund
uni best í sæld og þrautum;
fífilbrekka! gróin grund!
grösug hlíð með berjalautum!
|
| Ættkvísl |
|
Carum |
| |
|
|
| Nafn |
|
carvi |
| |
|
|
| Höfundur |
|
Linnaeus, Sp. Pl. : 263 (1753) |
| |
|
|
| Ssp./var |
|
|
| |
|
|
| Höfundur undirteg. |
|
|
| |
|
|
| Yrki form |
|
|
| |
|
|
| Höf. |
|
|
| |
|
|
| Íslenskt nafn |
|
Kúmen |
| |
|
|
| Ætt |
|
Apiaceae (Sveipjurtaætt) |
| |
|
|
| Samheiti |
|
Apium carvi (L.) Crantz, Bunium carum M. Bieb. , Bunium carvi (L.) M. Bieb., Carum officinale S.F. Gray, Carum velenovskyi Rohlena, Foeniculum carvi (L.) Link, Ligusticum carvi (L.) Roth, Sium carvi (L.) Bernh. |
| |
|
|
| Lífsform |
|
Fjölær jurt |
| |
|
|
| Kjörlendi |
|
Vex við bæi og í úthögum, í graslendi og í túnum. Víða á sunnanverðu landinu og nokkuð víða annars staðar á landinu og þá helst við bæi. |
| |
|
|
| Blómlitur |
|
|
| |
|
|
| Blómgunartími |
|
|
| |
|
|
| Hæð |
|
0.20-0.60 m |
| |
|
|
|
|
|
| Vaxtarlag |
|
Tvíær-skammær jurt, 20-60 sm á hæð. Stönglar sívalir, fínrákóttir og greindir ofan til. |
| |
|
|
| Lýsing |
|
Blöðin flest stofnstæð, ljósgræn og tví-, til þrífjöðruð. Smáblöðin mjólensulaga eða striklaga, oddmjó. Tvö flipótt smáblöð við hvert stöngulliðamót.
Blómin hvít eða ofurlítið bleikmóleit, fimmdeild, mörg saman í samsettum sveipum sem eru 3-5 sm í þvermál. Hvert blóm 2-3 mm í þvermál. Krónublöðin með rifi eftir miðju efra borði og innbeygðri totu í endann, jöfn að stærð. Fræflar fimm og frævan tvískipt með tveimur stílum. Aldinið klofnar í tvö íbjúg, rifjuð, móbrún deilialdin sem eru 3-4 mm á lengd. Deilialdin kúmens eru bragðsterk og oft notuð sem krydd í brauð og osta. Blómgast í maí-júní.
LÍK/LÍKAR: Engar. |
| |
|
|
| Jarðvegur |
|
|
| |
|
|
| Heimildir |
|
1,2,3, HKr, 9 |
| |
|
|
| Reynsla |
|
"Aldinið, sem oft er ranglega nefnt fræ, er talið vindeyðandi, þvagaukandi, auka mjólk í brjóstum, styrkja magann og eyða lifrarbólgu og gulu. Kúmen er ræktað víða um heim, einkum vegna olíunnar í fræjunum, sem er notuð við ilmvatnsgerð og vínframleiðslu. Það er einnig haft í osta og brauð. Gísli Magnússon (Vísi-Gísli) flutti plöntuna til landsins um 1660 þegar hann bjó á Hlíðarenda í Fljótshlíð." (Ág. H.) |
| |
|
|
| |
|
|
| Útbreiðsla |
|
Algengt á Suður og Suðvesturlandi, annars allvíða í byggðum landsins.
Önnur náttúruleg heimkynni t.d.: N Ameríka, Evrópa og á stöku stað í Asíu. |
| |
|
|
|
|