Halldór Kiljan Laxness - Heimsljós "Fegursta blómið, það lifir í huldum stað, fæstir fá nokkurntíma að sjá það, mörgum sést yfir það, nokkrir kunna ekki skil á gildi þess, þeir sem uppgötva það munu ekki sjá annað blóm síðan. Allan daginn hugsar maður um það. Þegar maður sefur dreymir mann það. Maður deyr með nafn þess á vörum."
|
Ættkvísl |
|
Primula |
|
|
|
Nafn |
|
auricula |
|
|
|
Höfundur |
|
L. |
|
|
|
Ssp./var |
|
|
|
|
|
Höfundur undirteg. |
|
|
|
|
|
Yrki form |
|
|
|
|
|
Höf. |
|
|
|
|
|
Íslenskt nafn |
|
Mörtulykill |
|
|
|
Ætt |
|
Maríulykilsætt (Primulaceae). |
|
|
|
Samheiti |
|
|
|
|
|
Lífsform |
|
Fjölær jurt. |
|
|
|
Kjörlendi |
|
Sól-hálfskuggi. |
|
|
|
Blómlitur |
|
Föl-sítrónugulur til djúpgullgulur. |
|
|
|
Blómgunartími |
|
Maí-júní. |
|
|
|
Hæð |
|
10-15 sm |
|
|
|
Vaxtarhraði |
|
|
|
|
|
|
|
|
Vaxtarlag |
|
Lágvaxin jurt, hvirfingar af stórum þykkum, leðurkenndum, mélugum laufum. |
|
|
|
Lýsing |
|
Lauf 1,5-12 x 1-6 sm, kringlótt til snubbótt lensulaga, heil eða hvasstennt, græn eða hvítmélug, jaðar grænn til hvítur, sléttur með kirtla eða kirtilhár.
Blómstönglar allt að 16 sm, beinir, grænir til hvítir með 2-30 blóm.
Króna 1,5-2,5 sm í þvermál, fölsítrónugul til djúpgullgul, trektlaga til flöt skífa, venjulega með mélugt hvítt auga. Krónupípan 7-13 mm, flipar skarast venjulega, sýldir. |
|
|
|
Heimkynni |
|
Alpa-, Karpata- og Apenninafjöll. |
|
|
|
Jarðvegur |
|
Framræstur, meðalrakur, frjór, kalkríkur. |
|
|
|
Sjúkdómar |
|
Engir. |
|
|
|
Harka |
|
3 |
|
|
|
Heimildir |
|
= 1,2 |
|
|
|
Fjölgun |
|
Skipting að vori eða hausti (skipta þarf af og til), sáning að hausti. |
|
|
|
Notkun/nytjar |
|
Í steinhæðir, í skrautblómabeð, í kanta. |
|
|
|
Reynsla |
|
Tegund og yrki af henni hefa reynst afar vel í garðinum og óhætt að mæla með henni í ræktun. Þolir illa að standa í mikilli bleyti að vetrum, yngja reglulega upp með skiptingu. |
|
|
|
Yrki og undirteg. |
|
Nokkrar deilitegundir og afbrigði eru til af Mörtulykli. ----
Sú sem hefur lifað hvað lengst í LA er Primula auricula ssp. auricula v. albocincta (sjá mynd). Mjög flott lágvaxin steinhæðarplanta sem myndar miklar hvirfingar af stórum þykkum grágrænum blöðum. Blómgast í lok maí eða byrjun júní. Blómin ljósgul með hvítu auga í sveip á stöngulendum 10-15 sm langra stöngla, sveipurinn lútandi, margblóma. Blóm hvítmélug í blómgininu. Blöð þykk og stíf, löng, fleyglaga, ljósgrágræn, mikið mélug. Blaðjaðrar hvítir af kalkútfellingum. Þolir illa að standa í mikilli bleytu að vetrinum. Fjölgað með skiptingu eða sáningu. Þessi tegund á sér ekki nein náttúruleg heimkynni, heldur er þetta ræktað úrval úr mjög mélugum mörtulyklum en þeir eru nokkuð breytilegir í náttúrunni. Sumar heimildir telja þetta þó náttúrulegan blending frá Slóveníu. Í steinhæð frá 1992 og er eitt af mínum uppáhalds vorblómum. Heimk.: Dolomíta fjöll - skv. EGF
ssp. auricula - Lauf heilrend, blóm sítrónugul.
ssp. ciliata - (Moretti) Lüdi. Lauf kringlótt, ekki hvítmélug, löng hár á blaðjöðrum, blóm gullgul. Heimk.: Alpa, Karpata og Appennínafjöll. |
|
|
|
Útbreiðsla |
|
|
|
|
|
|
|