Halldór Kiljan Laxness - Heimsljós

"Fegursta blómið, það lifir í huldum stað, fæstir fá nokkurntíma að sjá það, mörgum sést yfir það, nokkrir kunna ekki skil á gildi þess, þeir sem uppgötva það munu ekki sjá annað blóm síðan. Allan daginn hugsar maður um það. Þegar maður sefur dreymir mann það. Maður deyr með nafn þess á vörum."

Primula auricula
Ættkvísl   Primula
     
Nafn   auricula
     
Höfundur   L.
     
Ssp./var  
     
Höfundur undirteg.  
     
Yrki form  
     
Höf.  
     
Íslenskt nafn   Mörtulykill
     
Ætt   Maríulykilsætt (Primulaceae).
     
Samheiti  
     
Lífsform   Fjölær jurt.
     
Kjörlendi   Sól-hálfskuggi.
     
Blómlitur   Föl-sítrónugulur til djúpgullgulur.
     
Blómgunartími   Maí-júní.
     
Hæð   10-15 sm
     
Vaxtarhraði  
     
 
Mörtulykill
Vaxtarlag   Lágvaxin jurt, hvirfingar af stórum þykkum, leðurkenndum, mélugum laufum.
     
Lýsing   Lauf 1,5-12 x 1-6 sm, kringlótt til snubbótt lensulaga, heil eða hvasstennt, græn eða hvítmélug, jaðar grænn til hvítur, sléttur með kirtla eða kirtilhár. Blómstönglar allt að 16 sm, beinir, grænir til hvítir með 2-30 blóm. Króna 1,5-2,5 sm í þvermál, fölsítrónugul til djúpgullgul, trektlaga til flöt skífa, venjulega með mélugt hvítt auga. Krónupípan 7-13 mm, flipar skarast venjulega, sýldir.
     
Heimkynni   Alpa-, Karpata- og Apenninafjöll.
     
Jarðvegur   Framræstur, meðalrakur, frjór, kalkríkur.
     
Sjúkdómar   Engir.
     
Harka   3
     
Heimildir   = 1,2
     
Fjölgun   Skipting að vori eða hausti (skipta þarf af og til), sáning að hausti.
     
Notkun/nytjar   Í steinhæðir, í skrautblómabeð, í kanta.
     
Reynsla   Tegund og yrki af henni hefa reynst afar vel í garðinum og óhætt að mæla með henni í ræktun. Þolir illa að standa í mikilli bleyti að vetrum, yngja reglulega upp með skiptingu.
     
Yrki og undirteg.   Nokkrar deilitegundir og afbrigði eru til af Mörtulykli. ---- Sú sem hefur lifað hvað lengst í LA er Primula auricula ssp. auricula v. albocincta (sjá mynd). Mjög flott lágvaxin steinhæðarplanta sem myndar miklar hvirfingar af stórum þykkum grágrænum blöðum. Blómgast í lok maí eða byrjun júní. Blómin ljósgul með hvítu auga í sveip á stöngulendum 10-15 sm langra stöngla, sveipurinn lútandi, margblóma. Blóm hvítmélug í blómgininu. Blöð þykk og stíf, löng, fleyglaga, ljósgrágræn, mikið mélug. Blaðjaðrar hvítir af kalkútfellingum. Þolir illa að standa í mikilli bleytu að vetrinum. Fjölgað með skiptingu eða sáningu. Þessi tegund á sér ekki nein náttúruleg heimkynni, heldur er þetta ræktað úrval úr mjög mélugum mörtulyklum en þeir eru nokkuð breytilegir í náttúrunni. Sumar heimildir telja þetta þó náttúrulegan blending frá Slóveníu. Í steinhæð frá 1992 og er eitt af mínum uppáhalds vorblómum. Heimk.: Dolomíta fjöll - skv. EGF ssp. auricula - Lauf heilrend, blóm sítrónugul. ssp. ciliata - (Moretti) Lüdi. Lauf kringlótt, ekki hvítmélug, löng hár á blaðjöðrum, blóm gullgul. Heimk.: Alpa, Karpata og Appennínafjöll.
     
Útbreiðsla  
     
Mörtulykill
Mörtulykill
Mörtulykill
Lystigarður Akureyrar - Eyrarlandsstofa - Sími: 462 7487 - Netfang: gkb@akureyri.is