Í morgunsárið - Ragna Sigurðardóttir Í morgunsárið greiðir hún sér með trékambi. Hægt með föstum
strokum. Vöxturinn er svo mikill að hana kitlar í svörðinn. Hún
strýkur hendinni yfir gróðurinn. Finnur blóm springa út undir
fingurgómunum. Sóleyjar og baldursbrár. Hún leggur kambinn frá
sér. Fer út í garðinn og krýpur. Kippir upp kartöflugrösum. Rótar og
grefur með berum höndum. Djúpt ofan í moldinni finnur hún sætar og
safaríkar appelsínur.
|
| Ættkvísl |
|
Primula |
| |
|
|
| Nafn |
|
auricula |
| |
|
|
| Höfundur |
|
L. |
| |
|
|
| Ssp./var |
|
|
| |
|
|
| Höfundur undirteg. |
|
|
| |
|
|
| Yrki form |
|
|
| |
|
|
| Höf. |
|
|
| |
|
|
| Íslenskt nafn |
|
Mörtulykill |
| |
|
|
| Ætt |
|
Maríulykilsætt (Primulaceae). |
| |
|
|
| Samheiti |
|
|
| |
|
|
| Lífsform |
|
Fjölær jurt. |
| |
|
|
| Kjörlendi |
|
Sól-hálfskuggi. |
| |
|
|
| Blómlitur |
|
Föl-sítrónugulur til djúpgullgulur. |
| |
|
|
| Blómgunartími |
|
Maí-júní. |
| |
|
|
| Hæð |
|
10-15 sm |
| |
|
|
| Vaxtarhraði |
|
|
| |
|
|
|
|
|
| Vaxtarlag |
|
Lágvaxin jurt, hvirfingar af stórum þykkum, leðurkenndum, mélugum laufum. |
| |
|
|
| Lýsing |
|
Lauf 1,5-12 x 1-6 sm, kringlótt til snubbótt lensulaga, heil eða hvasstennt, græn eða hvítmélug, jaðar grænn til hvítur, sléttur með kirtla eða kirtilhár.
Blómstönglar allt að 16 sm, beinir, grænir til hvítir með 2-30 blóm.
Króna 1,5-2,5 sm í þvermál, fölsítrónugul til djúpgullgul, trektlaga til flöt skífa, venjulega með mélugt hvítt auga. Krónupípan 7-13 mm, flipar skarast venjulega, sýldir. |
| |
|
|
| Heimkynni |
|
Alpa-, Karpata- og Apenninafjöll. |
| |
|
|
| Jarðvegur |
|
Framræstur, meðalrakur, frjór, kalkríkur. |
| |
|
|
| Sjúkdómar |
|
Engir. |
| |
|
|
| Harka |
|
3 |
| |
|
|
| Heimildir |
|
= 1,2 |
| |
|
|
| Fjölgun |
|
Skipting að vori eða hausti (skipta þarf af og til), sáning að hausti. |
| |
|
|
| Notkun/nytjar |
|
Í steinhæðir, í skrautblómabeð, í kanta. |
| |
|
|
| Reynsla |
|
Tegund og yrki af henni hefa reynst afar vel í garðinum og óhætt að mæla með henni í ræktun. Þolir illa að standa í mikilli bleyti að vetrum, yngja reglulega upp með skiptingu. |
| |
|
|
| Yrki og undirteg. |
|
Nokkrar deilitegundir og afbrigði eru til af Mörtulykli. ----
Sú sem hefur lifað hvað lengst í LA er Primula auricula ssp. auricula v. albocincta (sjá mynd). Mjög flott lágvaxin steinhæðarplanta sem myndar miklar hvirfingar af stórum þykkum grágrænum blöðum. Blómgast í lok maí eða byrjun júní. Blómin ljósgul með hvítu auga í sveip á stöngulendum 10-15 sm langra stöngla, sveipurinn lútandi, margblóma. Blóm hvítmélug í blómgininu. Blöð þykk og stíf, löng, fleyglaga, ljósgrágræn, mikið mélug. Blaðjaðrar hvítir af kalkútfellingum. Þolir illa að standa í mikilli bleytu að vetrinum. Fjölgað með skiptingu eða sáningu. Þessi tegund á sér ekki nein náttúruleg heimkynni, heldur er þetta ræktað úrval úr mjög mélugum mörtulyklum en þeir eru nokkuð breytilegir í náttúrunni. Sumar heimildir telja þetta þó náttúrulegan blending frá Slóveníu. Í steinhæð frá 1992 og er eitt af mínum uppáhalds vorblómum. Heimk.: Dolomíta fjöll - skv. EGF
ssp. auricula - Lauf heilrend, blóm sítrónugul.
ssp. ciliata - (Moretti) Lüdi. Lauf kringlótt, ekki hvítmélug, löng hár á blaðjöðrum, blóm gullgul. Heimk.: Alpa, Karpata og Appennínafjöll. |
| |
|
|
| Útbreiðsla |
|
|
| |
|
|
|
|